Toen ik te horen kreeg dat mijn moeder ongeneeslijk ziek was, dacht ik aan alles behalve de toekomst. Mijn hoofd zat vol met angst en verdriet. Elke dag was een zegen en een uitdaging. Genieten van de tijd die we nog samen hadden, terwijl de pijn bijna ondragelijk was. Niet echt het moment dus, dat je denkt aan later.
Toch ben ik onbewust bezig geweest met het leven na de dood van mijn moeder, want ik ging vol aan de slag met het vastleggen van belangrijke momenten. Niet omdat die momenten nou zo fantastisch waren, maar vooral omdat ik zo veel mogelijk van haar wilde bewaren. Binnen een aantal maanden, weken of misschien wel dagen zou ze er niet meer zijn. Dan zou ik me vast moeten houden aan herinneringen, zoals foto’s en video’s. Linda de paparazzi was geboren. Gelukkig was die geen vreemde verschijning in huize Groenewegen, ik was altijd al degene die bezig was met het fotograferen en filmen van feestelijke momenten en vakanties. Dit was anders, dit was geen feestje, geen vrolijke vakantievideo of grappige homevideo. Dit was serious business. Als ik nu vergat iets vast te leggen, dan zou ik nooit meer de kans krijgen om dat alsnog te doen.
En weet je wat gek is. Ik heb alles vastgelegd. Samen eten, samen naar de film, gesprekken in haar stoel bij het raam, stiekem filmen terwijl ze een boekje aan het lezen was, haar prachtige glimlach, haar heerlijke knuffels, lopend op het stand met haar haren in de wind. En toch, heb ik er nooit meer naar gekeken. Zonde? Ik weet het niet. Ik vind het een fijn idee dat ik alle beelden heb. Dat als ik ooit zover ben, dat ik er dan naar kan kijken.
En ja, met deze post wil ik je vooral aansporen om je vader, moeder of wie je dan ook gaat verliezen, vast te leggen. Zo goed als je kunt. Maar ik geef je alvast een eerlijke waarschuwing vooraf: het maakt de pijn niet minder. Begrijp me niet verkeerd, ik ben super blij met alle foto’s en video’s die ik van mijn moeder heb, maar het maakt de hele situatie niet minder kut. Mijn moeder is dood en ook al heb ik al deze mooie herinneringen, de essentie van mijn moeder haal ik nooit meer terug. Haar prachtige glimlach zien op een foto laat mijn hart een dansje doen, maar haar schaterlach door de woonkamer, veranderde de hele wereld in een bad met liefde. Daar kan geen video tegenop boksen.
Heb jij te horen gekregen dat jouw vader of moeder ongeneeslijk ziek is? Dan heb ik een aantal praktische tips voor je om alvast te beginnen met het verzamelen van herinneringen, nu zij/hij er nog is. Of je er later ook echt iets aan hebt, dat zie je dan wel weer. Geloof me, het is fijn om zo veel mogelijk te herinneringen te hebben in zo veel mogelijk verschillende vormen. Je komt er pas na het overlijden achter, waar jij behoefte aan hebt terwijl je rouwend een weg door deze wereld probeert te vinden. Die klus is al zwaar zat.
Schrijf
Veel mensen vinden het fijn om te schrijven. Houd jouw ouder bijvoorbeeld niet van foto’s of video’s, dan is dit een ideale manier om alsnog mooie herinneringen vast te leggen. Houd bijvoorbeeld een dagboekje bij tijdens het ziektebed, waarin je elke dag de mooiste, grappigste, waardevolste momenten opschrijft die je graag zou willen herinneren. Mocht jouw ouder zelf nog kunnen schrijven, dan kun je jouw ouder betrekken in jouw schrijfproces. Schrijf bijvoorbeeld korte berichtjes aan elkaar of schrijf mooie herinneringen of grappige uitspraken op die je je nog kunt herinneren. Maak het niet te zwaar en laat jouw ouder vooral bepalen wat hij/zij fijn vindt. Ook al zou jij misschien graag hebben dat jouw moeder nog even opschrijft hoeveel ze wel niet van je houd, wellicht is dit ontzettend zwaar voor haar. Denk er altijd aan dat jij niet alleen afscheid moet nemen van haar, maar zij ook van jou en alle anderen mensen van wie zij houdt.
Hoe deed ik dat?
Voordat mijn moeder overleed kregen mijn vader, broer en ik allemaal een ring van haar, met daarbij een persoonlijke brief. Mijn moeder had voor ons allemaal een brief geschreven. Ik lees de brief elk jaar op haar verjaardag en op de sterfdag door. De brief is de ultieme combinatie van ondragelijke pijn en overweldigende liefde. Er zijn weinig momenten waarop ik evenveel pijn als liefde ervaar.
Tijdens het ziektebed van mijn moeder hield ik een dagboek bij. In eerste instantie was dit dagboekje bedoeld om mijn moeder mee bij te praten als ze uit de revalidatie van haar zware operatie zou komen. Ze was bang dat ze belangrijke momenten zou missen en had me gevraagd alles op te schrijven. Dit dagboek veranderde van een revalidatie-dagboek in een sterftebed-dagboek. Dat was natuurlijk niet de bedoeling, dat snap je. Ik ben ook na het overlijden van mijn moeder in het dagboek blijven schrijven, in de hoop dat ze nog steeds mee zou lezen.
Zo’n drie weken voordat mijn moeder overleed bedacht ik weer een nieuw herinneringsproject. Ik pakte twee glazen potjes, een voor mijn moeder en eentje voor mij, en knipte vrolijke gekleurde vellen papier in kleine strookjes. Elke avond voordat we naar bed gingen, schreven mijn moeder en ik een korte zin naar elkaar om die vervolgens in elkaars glazen potje te stoppen. Zinnen als: Ik hou onmenselijk veel van jou en Je bent de liefste persoon die ik ooit heb gekend, maar ook: Blijf lachen, ik houd van jouw aanstekelijke optimisme. De zinnen zaten vol liefde, en naarmate de ziekte voorderde, ook taalfouten. Mijn moeder gooide er her en der wat letters te veel in en gooide de woorden geleidelijk steeds meer door elkaar, waardoor de laatste briefje er meer zo uitzagen: Lieeefste Lin, ik veel vaaaan. Het maakte niks uit, ik snapte het toch wel.
Foto’s
Veel huizen hanger er vol mee. Foto’s. Van vakantiekiekje tot familiefoto’s, we hangen ons huis graag vol met de mensen van wie we houden. Ook als deze mensen niet meer fysiek in ons leven zijn. Foto’s ophangen van een overleden is een mooie manier om diegene een plekje te geven in je leven. Voor een echt nostagisch gevoel is het heerlijk om oude fotoboeken erbij te pakken en weg te dromen bij de goeie ouwe tijd. Foto’s zijn top. Het is dus ook niet gek om foto’s te maken als jouw vader of moeder ziek is. Ja, de vakantiefoto’s waren waarschijnlijk een stuk leuker, maar het is ontzettend waardevol om foto’s te hebben van het ziektebed om hier later nog eens naar terug te kunnen kijken.
Hoe ik dat deed?
Ver voordat ik wist dat mijn moeder dood ging, was al ik al de vervelende papparazi van de familie. Niet alleen vakanties en feestdagen, maar ook de wekelijkse brunch op zondag, de familie achter de buis voor het wk voetbal en mijn gamende broer werden door mij vakkundig vastgelegd. Ik kreeg op mijn twaalfde mijn eerste fotocamera en sindsdien doe ik niets anders dan belangrijk momenten vastleggen. En let op, belangrijke momenten zijn vaak de momenten die je voor lief neemt. Dus niet dat moment dat iemand de kaarsjes van de taart uitblaast, maar juist het gezicht van je moeder die trots naar het tafereeltje kijkt. Van die mooie, stiekeme foto’s. Zo heb ik bijvoorbeeld foto’s gemaakt van mijn moeder toen ze lekker een boekje zat te lezen in haar stoel en net over de rand van haar bril naar mij keek. Een typische blik die ik wel een miljoen keer heb gezien. Of mijn moeder in de slappe lach op de achterband van de auto onderweg naar een weekendje weg met de familie. Dit zijn de foto’s die ik nog graag terugkijken. Het gekke met foto’s is, dat het ook super fijn is om de minder mooie momenten vast te leggen. De pijnlijke maar oprechte momenten. Ik heb een foto van mijn moeder en mij, in elkaar armen, huilend omdat we geen afscheid van elkaar wilde nemen. Maar ook foto’s na het overlijden zijn waardevol om te hebben, juist omdat je in de periode na het overlijden zoveel vergeet. Zoals Romy Hommersom vertelt in de podcast, kijkt zij nog vaar terug naar foto’s van haar moeder toen ze opgebaard was.